Aaisykjen is een hele oude traditie in Friesland. Dat hoef ik jullie niet te vertellen, dat weten jullie beter dan ik. Toch waag ik me aan een stukje erover, omdat het de gemoederen flink bezig houdt, krijg ik een beetje door… De één is voor, de ander tegen. Er is voor allemaal iets te zeggen.
Aaisykjen. Vroeger een bron van inkomsten, altijd het begin van de lente en voor velen een dierbare traditie. De Bond van Friese Vogelwachten gaat het aaisykjen voordragen voor een plaats op de nationale erfgoedlijst van immaterieel erfgoed van Unesco. Hieronder behoren orale gebruiken, tradities en rituelen uit het dagelijkse leven. De Bond van Friese Vogelwachten vindt, dat het aaisykjen beslist op deze lijst past. Het zal dit stukje Friese cultuur goed doen. Bij het ondertekenen van dit Unesco verdrag verplicht je je om zo’n traditie in kaart te brengen en deze te beschermen. Het is dus niet zo maar iets‼ Andere Friese gebruiken, die in aanmerking komen zijn de Boerenbruiloft in Joure, het skûtsjesilen en het St.Piterfeest in Grou.
Op donderdag 1 maart j.l. heeft de Raad van State bepaald, dat het aaisykjen dit jaar door mag gaan, omdat de kievitstand nu op peil is. Deze uitspraak deed de Raad in een rechtszaak, die door de Faunabescherming werd aangespannen. Maar, omdat de kievitstand wel dalende is, kan het volgend jaar wel eens heel anders zijn. Er moet worden gekeken of het rapen nog verder beperkt moet worden. Dat zou kunnen betekenen, dat er voor kortere of langere tijd geen ontheffing meer gegeven wordt. Dat werpt een ander licht op de winnaar van dit jaar‼
Friesland is de enige provincie, die gebruik maakt van artikel 60 en 61 van het Besluit Faunabeheer, om zo kievitseieren te laten rapen. Het doel is, om een registratie systeem op te zetten, waarmee teveel rapen voorkomen kan worden. De aaisykers zijn dan ook geregistreerd. Dit jaar zo rondom de 5000. Maar zoals ik al schreef, het houdt de gemoederen flink bezig. Zozeer zelfs, dat prof. Goffe Jensma, hoogleraar aan de Universiteit van Groningen in Friese taal en letterkunde, er binnenkort een lezing aan gaat wijden. Hij heeft zo zijn bedenkingen bij de “eeuwenoude traditie”, zoals hij zelf zegt.
Er mag gezocht worden in de periode van 1 maart tot en met 8 april. Op zaterdag 10 maart om 07.48u. is het eerste ei gevonden. De gelukkige vinder is de heer Jan Harmen Oosterman. Hij heeft het “aai”gevonden in een maїsland tussen Oudehaske en Rottum in de gemeente Skarsterlân. Oosterman is de secretaris van de plaatselijke Vogelwacht en al 35 jaar op zoek…. Zaterdagmiddag heeft de Commissaris van de Koningin van Friesland de heer Oosterman (met ei natuurlijk) ontvangen en het ei “ lotterje” . Het ei mag in een schaal met water niet blijven drijven, waarmee je bewijst dat het ei kakelvers is. Dat deed het ook niet natuurlijk‼ Als beloning was er de sulveren ljip, 15,- vindersloon en natuurlijk de Eeuwige Roem… Fijn, dat het dit jaar in Friesland gevonden is. In ons dorp is het eerste ei gevonden door Gerben de Hoop op 13 maart om 07.20u.
Maar hoe gaat het nou in zijn werk? Nou, eigenlijk heel simpel. Je loopt het land in en als je een kievit op ziet vliegen, zet je daar een stok neer. Dan trek je je terug en wacht af. Later zal de kievit terugkomen naar het nest. De vogel landt op de grond en loopt het laatste stukje. En is dan ineens weg. Dat is belangrijk. Onthouden dus‼ Loop in een rechte lijn naar dat punt en je hebt het nest… Ja, zo kan ik het ook. Die kievit is niet achterlijk‼ Die weet ook, dat het weer DIE tijd van het jaar is. De familie kievit is slimmer dan je denkt, dus het zal wel iets anders in elkaar zitten. De aaisykers moeten wel het één en ander van de vogels weten, daar begint het mee. Als je het veld ingaat hou je in het begin een keurige afstand. Elk wezen heeft respect verdiend‼ De kievit kan goed leven op akkers en weilanden. En ze zijn zo slim, dat ze bij gevaar net doen alsof ze een gebroken vleugel hebben en zo een vos of wezel van het nest weglokken. Ja en die vogel zal in simpele trucs trappen‼ Dacht het niet.. Een echte aaisyker kijkt goed naar hun gedrag.
Eerst gaat het mannetje een nest bouwen, wat natuurlijk door de a.s. moeder goedgekeurd moet worden, voor ze het gezellig gaat inrichten(herkenbaar?) Pas daarna komt de romantiek eraan te pas. Als je kunt zien, dat de kievit erg fel gaat reageren op andere roofvogels, weet je dat er nageslacht in aankomst is. Nu gaat de aaisyker voorzichtig op pad, want je moet goed kijken natuurlijk. Een kievitsei is groen gespikkeld en valt dus niet zo goed op in het grasland. Slimme vogel‼
Eenmaal een nest gevonden moet je officieel toestemming vragen om het ei te mogen rapen. Je stuurt een SMS naar de Bond. Daarin moet staan: aai plus het aantal eieren in het nest. Als het akkoord is, krijg je een SMS terug en mag je het rapen. Dit jaar mogen er 5939 eieren geraapt worden. Als de laatste geraapt is gaat er onmiddellijk een SMS uit naar alle geregistreerde zoekers om te stoppen. Gelukkig houdt het hier niet op. De zoekers doen aan nazorg. De nesten worden gemarkeerd, zodat de boeren ze opmerken en eromheen maaien. Mocht dat niet kunnen, dan loop je voor de boer uit en pakt de eitjes op. Als het land eenmaal bewerkt is leg je de eitjes netjes terug in een klein kuiltje. De kievit komt gewoon terug en broedt door. Volhouders dus! Dit duurt zo’n 28 dagen. Kieviten kunnen nog een 2e en misschien wel een 3e keer broeden, maar doen dit alleen als het nodig is, omdat er met het eerste nest verloren is gegaan om welke reden dan ook. De aaisykers houden dit ook bij, zodat we een goed beeld van de kievit bevolking krijgen.
Voorstanders zeggen dat het rapen niet schadelijk is voor de populatie, omdat de kievit na het rapen zeker nog een keer gaat broeden. En het zijn juist deze aaisykers, die voor de intensieve nazorg verantwoordelijk zijn. Als er niet meer geraapt mag worden, zal deze nazorg ook verdwijnen. Daarnaast is het voor velen ook een prachtige traditie, waar veel waarde aan gehecht wordt. Tegenstanders zeggen dan weer, dat er veel meer eieren verdwijnen, omdat er steeds vroeger gemaaid wordt en zo de 2e leg bedreigd wordt. Daarnaast krijgt de kievit volgens sommigen op deze manier niet de gelegenheid om zich aan veranderingen in klimaat en omgeving aan te passen. Controle op de registratie is ook best lastig. De discussie wordt inmiddels al een aantal jaren gevoerd. Recentelijk heeft De Bond van Friese Vogelwachten aan hoogleraar Ron Ydenberg van de Universiteit Wageningen het verzoek gedaan om de achteruitgang van de kievit te onderzoeken. Wie weet wat dat voor uitkomst geeft! Wat er ook gebeurt: het is een mooie Friese traditie, beoefend door mensen met respect voor de natuur‼ En de kievit? Die zegt: Tjoewiet‼
Agnes de Groot