Onze dorpsgenoten Freya Zandstra en Dorine van den Beukel hebben de handen ineen geslagen en zijn samen aan een nieuw avontuur begonnen. Kijk,daar wil ik natuurlijk alles van weten. Samen met mijn vriendinnen ben ik op een bijzonder regenachtige ochtend de workshop gaan volgen.
We gaan boter, kaas en brood maken zoals het vroeger ook al gedaan werd. Dat doen we in de grote keuken bij Dorine thuis. Tijdens de koffie krijgen we uitleg over wat we gaan doen. Daarnaast krijgen we ook informatie over de boter en kaas industrie. Tot onze verbazing drinken we nou niet echt melk uit onze eigen regio… Het is me eigenlijk een raadsel hoe sommige dingen zo ongelofelijk ingewikkeld gemaakt kunnen worden, terwijl het ook simpel opgelost zou kunnen worden. Maar daarover later.
We beginnen met de boter. We krijgen allemaal een gesloten(!) potje met room en het advies dit goedje hard te schudden. Nou, dan doen we dan toch? Je voelt t al, we staan met z’n allen behoorlijk te shaken… Door te schudden klonteren de vetbolletjes samen. De vloeistof die overblijft heet karnemelk…. Zo, nu weet je ook waarom karnemelk vetloos is‼ Als afwerking moet je de boter nog spoelen en zeven, want je wilt alle karnemelk eruit hebben. Daar heeft Freya zich mee bezig gehouden terwijl wij met Dorine naar de boerderij van de familie Kruis gaan. Nog steeds stromende regen en als we daar aangekomen snel naar binnen vluchten, komen we natúúrlijk bij de bok van hengst Wyste uit. En natúúrlijk moeten we daar vragen over stellen. Dan ben je bij Coby aan het goede adres… Het blijkt, dat het inseminatiestation helemaal haar ding is. Ze weet er heel veel van en vertelt vrolijk van het één en ander. Coby laat ons ook de logeerverblijven van de merries met veulentjes zien. Schattig‼ Intussen zijn we toch aardig van het (melk)pad geraakt…….Maar wel heel leuk, dat ze zo flexibel is.
Coby laat ons de grote tank zien, waarin de melk opgeslagen wordt. In een aparte ruimte, met een koelsysteem natuurlijk. Je moet een constante temperatuur behouden. En dan lopen we door naar de ruimte waar de dames gemolken worden. Het ziet er allemaal zeer schoon en efficiënt uit. We lopen door naar de stallen, die nagenoeg leeg zijn, op twee hoogzwangere koeien na, die rustig liggen te wachten op wat komen gaat. Op deze boerderij lopen de koeien in de wei. Een prachtig gezicht in het landschap, maar helaas niet voor elke boer haalbaar. Het kost natuurlijk tijd(en dus geld) om de koeien dagelijks 2 keer uit de wei te halen. Persoonlijk vind ik dit wel een jammerlijke ontwikkeling, maar ja…
In de stal bij Fam. Kruis
De koeien bij de familie Kruis hebben allemaal een eigen dieet‼ Dat wordt voor ze uitgezocht en via een chip aan hun halsband wordt bijgehouden hoeveel ze op een dag eten. Het kan dus zijn dat een koe bij de voedermachine komt en niks meer krijgt, want ze heeft die dag al genoeg gegeten. Dan kun je loeien tot je een ons weegt….. Aan de andere kant kun je ook zien, dat een bepaalde koe niet gegeten heeft. Dit is dan een signaal, want meestal is zo’n koe dan ziek. Na deze heldere uitleg gaan we weer gauw terug naar de keuken, want er is nog meer te doen.
Nu gaan we brood bakken en kaas maken in twee groepjes. Ik zit in de kaasgroep. De rauwe melk van Kruis wordt aan de kook gebracht en dan gestremd met citroensap. Voila: een eigentijdse versie van griene tsiis‼
Bij de broodbakkers staat sodabrood op het menu. Met witte bloem, yoghurt, de wei van daarnet, baksoda en zout wordt een deeg gemaakt. Dit gaat in de oven rijzen tot een heerlijk broodje. Het klinkt misschien een beetje kort door de bocht, maar geloof me : het is nog een heel gedoe met zo’n kleverig goedje‼ Ondertussen hebben we een hoop lol. Er wordt heel wat afgelachen, maar ook nu hebben Freya en Dorine heel wat te vertellen. Ze weten inmiddels heel veel over het kaas, boter en brood maken. Maar daar blijft het niet bij. Er zijn nog een heleboel workshops in voorbereiding. Je kunt het op de website: www.engrienetsiis.nl volgen.
Even een stukje geschiedenis. Vroeger hadden we hier in de Zuidwesthoek een behoorlijke reputatie als botermakers. Het was de taak van de boerin om de boter,kaas en het brood te maken. Nou, samen met de was en de rest van het huishouden was dat een behoorlijke taak‼ Goede boterboerinnen en kaasboerinnen werden wel enorm gewaardeerd. Ze hadden vaak hun eigen recepten en die werden van moeder op dochter door gegeven. Dat bracht deze vrouwen een betere status. Zo lagen deze dames b.v. erg goed in de huwelijksmarkt‼ Het bracht welvaart in de regio. De Waag in Sneek was lange tijd de grootste boter overslagplaats in Friesland. Helaas bestaat De Waag niet meer. Onze boter ging, net als de paling, naar Engeland. Daar werd er goed geld voor betaald. Maar ja, hoogmoed komt voor de val! Er werd zoveel geld mee verdiend, dat er op een gegeven moment ook mee gerommeld werd( lees: aangelengd). Dit heeft geleid tot een roemloze ondergang van de boterhandel. Zo verdween er een groot stuk historie uit schaamte. En o ja, het was natuurlijk ook maar vrouwenwerk….
Freya en Dorine proberen deze historie terug te vinden. De familie van Freya weet nog heel veel van vroeger, daar kunnen ze altijd terecht voor informatie. Ook hebben ze veel opgestoken van Kees de Jong. Voor haar werk dook Dorine in de collectie van Het Fries Scheepvaartmuseum. Ook daar stuitte ze weer op nieuwe informatie. Zo rolt het balletje steeds verder..
Boven de pannen
Het gaat niet alleen om de boter en de kaas, maar om al het voedsel. We willen met z’n allen steeds meer weten over gezond, onbespoten, duurzaam verkregen voedsel. Maar het is niet altijd makkelijk om uit te vinden wat je het beste kunt eten om duurzaam bezig te zijn. Wij zijn, al pratende, het er roerend over eens, dat je maar beter in de winter een appel kunt eten uit de eigen regio, dan een biologisch geteelde ananas uit Chili. Het zou ook beter zijn als je met het seizoen eet. Het is goedkoper en vaak lekkerder. Buiten dat steun je de boeren in je eigen regio.
In november gaan ze naar een beurs in Utrecht. Daar staan ze met de boter.
Op 14 juli staan ze met een kraampje op de culinaire markt van Talma State. Daar hopen ze ook de bewoners van Talma te kunnen interviewen over voedsel en voedselbereidingen van vroeger. Dus dames en heren ook: ga vast eens nadenken en misschien even in oude gegevens snuffelen. Wie weet komt er een prachtig oud recept boven water‼
Veel succes‼
Agnes de Groot