De kruisweg en Pasen liggen alweer enige weken terug in de tijd, toch beschrijf ik een uitvoering van de Johannes Passion in medium-vorm die mij enerzijds in verwarring bracht en anderzijds verraste.
Hoite Pruiksma is als dirigent en componist de initiatiefnemer van deze versie van de Passie, samen met Gooitsen Eenling, drama/theaterdocent werkzaam aan de ROC Friese Poort te Leeuwarden (verschillende MBO-opleidingen).
Op 8 april j.l. in de Martini-kerk in Sneek mocht ik deze bijzondere uitvoering bijwonen.
Nu ken ik de Johannes Passion gedirigeerd door Hoite Pruiksma vrij goed en is ook uitgevoerd in Sneek in een Friestalige versie die ook op CD staat, die begint met de eerste woorden van het Johannes-evangelie: “Yn it oanbigjin, wie it Wurd, en it Wurd wie bij God, en it Wurd wie God.”
Deze tekst is zo ongeveer de motivatie van Luther als monnik de RK-kerk aan te klagen voor pracht en praal, geld en bezit, macht en status en last but not least het kopen van aflaten om het vagevuur te ontlopen. Zijn stellingen propageren de terugkeer van de centrale evangelische waarden van geloof, hoop en liefde. Het is in het begin van de Reformatie: alleen de Schrift heeft gezag. Nu terug naar de Passie.
Het koor van de Nederlandse Bach Academie, het barokorkest Concerto d’Amsterdam, solisten voor Christus, Evangelist, Pilatus en Petrus, plus een viertal solisten voor de Aria’s waren de uitvoerenden. Je zou zeggen dat klinkt traditioneel; het verwarrende én verrassende kwam van de teksten, schreeuwkoor en verhalen van een 15-tal ROC-leerlingen; dat zal ik proberen uit te leggen.
De muziek van de Johannes Passion is qua intensiteit en lengte voor mij net te doen, ongeveer anderhalf uur, de inhoud echter lag voor mij in een ver verleden, in Jeruzalem, Sanhedrin en Pilatus, de lijdensgeschiedenis van Jezus. Door de deelname van de ROC-leerlingen werd de inhoud namelijk verrassend, geactualiseerd door teksten en verhalen over oorlogsslachtoffers, misdadige overheden, vluchtelingstromen die nergens worden opgevangen, families die uitgeroeid worden, kou en honger, Hutsi’s en Tutsi’s in Rwanda, Sebrenica, The Killing Fields, politionele acties in Indonesië, Syrië, dr. Franciscus Joseph Wilhelmus van der Lught S.J., priester en Jezuïet van Homs die beestachtig werd vermoord.
De reactie van de prelaat in Utrecht is nogal tekenend voor monseigneur de kardinaal, aartsbisschop Wim Eijk nl. dat pater Van der Lugt in aanmerking komt voor een procedure die leidt tot zalig- en heiligverklaring; een bureaucratischer houding van een godsman in vrijwel onmogelijk! Maar dit terzijde.
Het lijden van Jezus heeft in de kerkgeschiedenis meerdere factoren gehad: enerzijds het bewuste martelaarslijden van vervolgde christenen en anderzijds het universele lijden van de mensheid zoals hierboven geschetst.
Het verwarrende was dat ik met dit laatste genoemde lijden door de ROC-leerlingen werd geconfronteerd, terwijl de Johannes Passion daarvoor vooral een cultureel-afstandelijk genoegen was. Het heeft zegge en schijve zes (6!) uur geduurd voordat ik dit enigszins in mijn beleving kon integreren.
Hoite Pruiksma en Gooitzen Eenling hebben hiermee een theologische prestatie van formaat geleverd. Daarnaast moet het educatieve aspect worden genoemd, dat het Bach-koor nastreeft en volledig is gelukt, niet alleen voor de teksten van de leerlingen , maar voor het gehele publiek. Tenslotte moet je het als dirigent maar aandurven zo’n klassieke tekst in een geactualiseerd kader te presenteren. Hoite verzekerde mij vooraf dat koor en orkest plus solisten allen uitsluitend de Bach-noten speelden en zongen. Voor mij in ieder geval een psychologische ingreep van jewelste. De verwarring sloeg om in een verrassing. Pruiksma en Eenling kregen een staande ovatie.
Is het onschuldig lijden symbolisch voor alle ellende in de wereld, is dat wat deze Johannes Passion ons wil overbrengen?
MJvSt