Hoewel er weinig of geen historische bronnen over het leven van Jezus bekend zijn, is er een onuitputtelijke stroom theologische geschriften en opvattingen over Jezus en zijn boodschap. Er zijn zelfs films en drama’s, onder andere The Passion, van zijn leven gemaakt, althans, de christelijke visie daarvan. Dit geldt evenzeer voor discipel Judas Iskariot, die Jezus verraden zou hebben.
Er zijn historisi, theologen en schrijvers die op een aantal (soms wezenlijke) punten vraagtekens zetten bij de overgeleverde christelijke voorstellingen bij de figuur van de jood Jezus en zijn boodschap. De rol van Judas wordt tegen het licht gehouden in de roman Judas van Amos Oz, een Israëlische auteur.
Alle commentaren omtrent de historisiteit van Jezus berusten op een fragment van de joods Romeinse schrijver Flavius Josephus; er wordt ook bij gezegd dat dit fragment later door christelijke schrijvers is toegevoegd, dus niet authentiek. Toch veronderstellen de auteurs een historische Jezus. Zijn boodschap en wat daar later door christelijke interpretaties aan toegevoegd is, is een ander verhaal.
In Brieven van Frans Kellendonk wordt Jezus getypeerd als een ‘dichter van gelijkenissen’. Jezus zelf had het voortdurend over een komend ‘Koninkrijk Gods’. Als rechtgeaarde jood was hij van mening dat deze profetie, namelijk een bevrijding van het Romeinse juk aanstaande was. Volgens de historicus Vik Meyer werd de arme joodse bevolking zware belastingen opgelegd. Bovendien liepen er meerdere zelfbenoemde predikers rond die ongeveer dezelfde boodschap uitdroegen. Jezus onderscheidde zich van hen door een ongewapende aanpak, hoewel kort voor Jezus’ veroordeling ook zijn volgelingen waren bewapend. Jezus zou zich volgens kritische bijbelwetenschappers en schrijvers niet gepresenteerd hebben als ‘zoon van God’ of zowel ‘mens als God’, dat is de latere zienswijze van vooral Paulus van Tarsus. De joden en ook Jezus zelf waren niet in de verwachting van de oud-testamentische Messias. Die joodse verwachting is nog steeds geldig en wijkt falikant af van de messias van de christenen die zelfs over de dood heenreikt.
Nadat de profetie van Jezus omtrent ‘het koninkrijk Gods’ maar niet kwam opdagen, is na Jezus’ kruisdood, het huis van de christelijke kerk gebouwd, namelijk zijn ‘opstanding’, het ‘nieuwe verbond’, ‘de verzoening der zonden’, ‘het eeuwige leven’ en later in de derde en vierde eeuw de officiciële christelijke leer van Jezus als Gods zoon en de onbegrijpelijke drieëenheid, beide vastgesteld in een synode (onder andere Nicea, waar ook een beleidenisschrift werd vastgesteld), een kerkelijke vergadering waarin deze dogma’s van de christelijke kerk werden bepaald.
In de eerste eeuwen van onze jaartelling was nog allerminst duidelijk hoe moest worden omgegaan met de betekenis van Jezus – profeet?, zwervende ziener?, joodse messias?, opvolger van Johannes de Doper?, geweldloze activist?. De zogenaamde christologie bevat geen eenduidige uitleg. Jezus’ boodschap was een oproep tot bekering met als perspectief het ‘koninkrijk Gods’. Hij deed dat door daden en woorden, maar vooral door parabels, gelijkenissen en de Bergrede.
Na de kruisiging is Hij volgens de traditie weer ‘opgestaan’, en die opstanding is het centrale element geworden van het Christendom. Daarmee werd de ‘verkondiger’ (van het ‘koninkrijk Gods’) tot de verkondiging gemaakt. Pasen wordt gezien als het meest centrale geloofsgoed van de christelijke kerk. Prof. C.J. den Heyer en Paul Verhoeven hebben deze switch uitvoerig in hun boeken bestudeerd en geanalyseerd. Den Heyer als nieuw-testamentisch exegeet aan de theologische hogeschool in Kampen en Verhoeven, cineast, als lid van het Amerikaanse ‘Jesus Seminar’.
Wat we van de synoptische evangeliën Matheus, Markus, Lucas, waarin het leven van Jezus staat opgetekend hebben geleerd, mag blijken vanuit de ethiek van vredelievendheid, barmhartigheid, vergevingsgezindheid, solidariteit, rechtvaardigheid en medeleven, kortom: humaniteit.
De huidige preekpraktijk richt zich ook steeds meer op deze ethische kwesties in plaats van hemel en hel, zonde en genade en een toekomstig eeuwig leven. Je zou kunnen zeggen dat de joodse boodschap van Jezus met zijn idee van het koninkrijk Gods als toekomstverwachting van vrede, hoop en verlangen niet geheel is verdwenen. Voor een jood is Pasen de blijdschap over het einde van het knechtschap in Egypte, na de val moet je weer opstaan.
MJvSt
Literatuur:
Heyer, C.J. den. (2000). Ruim geloven. Meinema
Meyer, F. (2015). Jezus & de vijfde evangelist. Atheneum, Polak en Van Gennep
Verhoeven, P. (2008). Jezus van Nazaret. Meulenhoff