Als de Verenigde Staten van Amerika het democratisch voorbeeld zijn voor de rest van de wereld, dan ziet het er niet best uit voor de toekomst. Trump zegt ‘het volk’ te vertegenwoordigen en als dat zo is krijgt hij als held en leider een volmacht te roepen wat hij wil: “Mexicanen zijn profiteurs, dieven en verkrachters, zet een muur aan de grens en laat ze zelf betalen. Goed idee, dat gaan we regelen.” Na de aanslagen in Brussel en Parijs moeten de grenzen dicht voor moslims. Zo vervreemdt hij zich van een buurland en een binnenlandse bevolkingsgroep. Het bouwen van muren en het dichtspijkeren van grenzen doet onwillekeurig denken aan de Koude Oorlog (Berlijnse Muur) en de afscheiding van Israël en Palestina. Grenzen dicht doet denken aan het falen van het Europese vluchtelingenvraagstuk waarvoor we een ‘deal’ hebben gesloten met een dictatoriaal land in wording: het Turkije van Erdogan.
Dat type leiders hebben niet alleen externe tegenstanders, maar verzieken ook in eigen land de onderlinge verhoudingen. Tegenstanders worden zwart gemaakt, beschuldigd van criminaliteit (lock her up); Russische hackers worden opgeroepen de duizenden ontbrekende e-mails van Hillary Clinton openbaar te maken. Uiteindelijk na een populistische machtsovername worden tegenstanders (oppositie) op een zijspoor gezet, verboden of geëlimineerd. Het Midden-Oosten, inclusief Israël, Aziatische landen grossieren in dergelijke praktijken.
De westerse ‘Lente’-ingrepen in Vietnam, Noord-Afrika, Afghanistan, Pakistan, Iran, met als nevendoel de democratie te promoten, kunnen gerust als totaal mislukt worden beschouwd. Het ideologisch zuiveren van die landen heeft een tegengesteld effect bereikt of nog erger: een complete chaos is uitgebroken. Er is oorlog gevoerd die nog lang niet is uitgewoed, getuige de oprichting van het kalifaat van IS in Iran en Syrië, de constante strijd tussen islamitische stromingen van alawieten, soennieten en sjiieten. Diverse islamitische landen zijn daarbij direct of indirect (wapenleveranties) betrokken. Hetzelfde geldt voor het Verre Oosten, waar Al-Quaida en de Taliban verloren terrein heroveren. De terroristische takken van deze stromingen, IS martelaren in de eerste plaats, opereren wereldwijd. Dat het westen van grote invloed is op de grote turbulentie in het Midden- en Verre Oosten valt niet te ontkennen.
Ondertussen is de EU een zwalkende gemeenschap zonder politieke wil, behalve misschien op financieel en economisch gebied. Geopolitiek is de EU zijn boekje te buiten gegaan in de voormalige Sovjet-regio’s: Bulgarije en Roemenie en zelfs Polen en Hongarije die nog ver af staan van de eerste beginselen van de democratie. Centrale afspraken omtrent asiel, immigratie en vluchtelingen komen niet tot stand of worden domweg gesaboteerd. Buitenlands beleid, defensie, belastingen, milieu- en klimaatbeheersing, het blijven in hoofdzaak nationale aangelegenheden.
Essentieel voor een democratie zijn vrije verkiezingen; erkenning van meerder- en minderheden; een vrije pers; discussie en dialoog tussen partijen met gekozen leiders; instelling van de trias politica, staatsorganen met wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht. Met name de rechterlijke macht moet onafhankelijk van de politieke macht kunnen opereren. Despotisme, corruptie, vriendjespolitiek en een éénpartijstelsel zijn vijanden van de democratie en komen dus veelvuldig voor in dictatoriale landen.
Dat de zogenaamde democratische wereld in brand staat, is niet alleen het gevolg van de populist Trump. Anti-establishment stromingen, bewegingen en partijen in West-Europa kunnen in 2017 doorbreken. Eind 2017 kan de balans worden opgemaakt wanneer in november a.s. de Amerikaanse presidentsverkiezingen bekend zijn. In maart zijn de Tweede Kamerverkiezingen in NL, in april de presidentsverkiezingen in Frankrijk (Marine Le Pen) en oktober de Bondsdagverkiezingen in Duitsland (houdt Merkel stand met haar ‘Wir schaffen das!’-motto?). Na Brexit en het NL Oekraïne referendum kan Europa zonder Merkel en met Le Pen als president een gevaarlijke weg inslaan van populisme zonder duidelijke toekomstvisie, met een gros aan anti-sentimenten. Dan bedreigt chaos de rechtsorde en dus de democratie. Enkele landen zijn al hard op weg!
MJvSt